Zokhi

By- Zo Khup

Zomi khat a kipiang in Zomi bang, Zo ngeina bang , Zomi tangthu bang hiam? cih pen ki thei cian mello khat in, ki om mawk hi. Adiak in neulai khong in Zo ak, Zopuan, Zozu,Zokhi, zo niik khong kicici napi in athu mumal kithei kha lo ahihi.

Ih hong khanglian ciangin minam, gam , kampau cih khong  awlmawh in awlmawh ta kei leng, mite in na awlmawh mahmah in, tua "Identity" siksan a kideidanna(Discrimation) , kinenniamna( Suppression), kibawlsiatna( Persecution) cih tan zong kituak toto ciat ahihi.

Tua identity hangmah in " Ehhei guai! Leitung  ih cih hi bang ding  ahih  a leh  kei kua ka hiam, koi pan hongpai a , ka maban bang hiam? cih mi hing khat le khat ki sittelna ih kibawl hong kulsak ahihi.

Tua banga kisitellna ah,  mimal a ka na kanna khat hong  hawmsawn nuam ka hihi.

Tua in bang hiam i cih leh Zo Khi tawh kisai ahihi. Zomite tangvan neihsun lak ah Zo Khi bekmah i neih kician lai  ahihi.

1989 kum khamtung agriculture loan tawh kisai Chin State bup in lakh 100 ngah in township dang teng in tua sum mawh puakna la ngamlo, sum tam lua  mawkpuakna la ngamlo uh (galkap nuai , lawhcing kei leh gawtna tuakthei) ahihmanin , Tedim Agriculture in ko mawkpuakna la ung ci ahihmanin   lakh 70 ki tang in , tua teng lokhomi te kiang ah loan in kihawm khia a , apple acre khat ciang 5000, Nailung le Coffee a ding 3000 le 2000 ta hiam khat lokhote kiang kihawm khia ahihi. Tedim Township Agriculture Manager pen kapa in asep laitak ahih manin, tua sum hawmna ah khe vive tawh pai kul a, kapa in avan pua dinga  hong zawn in  kava zui ahihi.

Loan vai ahih manin, hun sawt a phunom khua  katun uh ciang mawtaw om ta ahih manin kaciah san ahihi. Sozang tu'n ciangin niangtui dawn  ding in kitawlnga uh ahihi.

Tua tawl ngak laitakin Myanmar Radio pan radio article simkhiatna nei uh hi. Tuani a ki publish newspaper article pen radio a kisimkhia ahihi. Tua laitak pen Kawlgam ah "A khatveina Kawlgam Khawta Khutsiam Lahpawipi " ( Myanmah Kyelet Anuhpinya Piahpwe/ First Myanmar Rural Crafts and Art Exihibition) akibawl laitak na hi in , tanglai a kipan tuhun tan khutsiam a kibawl van tuamtuam kilakte  thu ahihi.

Tua thu hong gengen ninhuai simsim kasak laitak " Kawlgam le Pugam khuasat Pyute i pupa ngeina khi "Pyu Khi" le Chin Zomite i pupa ngeina khi ahi " Zokhi" pen akhutma, asuang, ahizong in avek in kibang khin sitset hi. Tua pen lamdang mahmah hi" hong ci khia mawkahihmanin a tuu kimlai dingkhia vat zawzenin kilat vat   liang ka hihi. Eh hei mawk aw ee, Zokhi ih cih pen vompi gilpi pan hong pai ih sak leh na hiphalo hi leh kilawm aive maw, ka ci ahihi.

Tua zawh  Zo Khi tawh kisai laibu tuamtuam ah kibang cih gelh ci in ka kan kawikawi hang muzo mahmah lo ka hihi. Zomite gelh ahizong mipuangte gelh sungah ahizong muzo mahmah lo ka hihi. Mandalay ka tu'n ciang University Library ah kaban phen keei leh Chin Tamai (Chin History)" kici khat cataloque ah na om in ka kawm leh Falam Lungpi dawisuanghawmpi sunga teng Buddhist lumai Ottama Tara i gelh hi in, tangthu cih theih tak zong himello in, adeihkaih a pheng gelh teng na hi lel a,  Zokhi thu bangmah om lo ahihi. Dawi Ai nei kici ahihmanin Thuamvum 9Mt. Kennedy)  mual bang Ottamama Taungdaw ( Mt.  Ottama the Sacred)  ci in Than Shwe le Khin Nyunt te  bang in  maietna tawh min phuah ngei dep uh ahihi.

USA ka tu'n zawh Zokhi vai phawkkik in Google search ah search term tuamtuam zanga ka zon leh Sozang radio article kangaih lai sangin kilatzaw bek thamlo in, kamit bang hong bem keei zo zawzen ahihi.

Tua ah ka muh khiat pen bang hiam cih leh

1. Zokhi pen asuang Canalian kici suang nam na hihi. Nidang a vompi gilpi pan hong piang kasak hi in, tua zawh Kawlte hiam, Vai hiam?  Lule  khenkhat in tholsia peuh taat a, i pupate kiang pan saiha, ngal hapak khong tawh na khek uh hi lel in teh, ka cih leh tholsia na hilo in Canalian suang nam na hi laizang ahihi.

2. Zokhi nam dang khat omleuleu in tua pen coconut kung kibawl ahihi.
3. Zokhi namnihte pen amoi penpen kum 1500 phata ahihi, ci in mipil te'n gen uh hi.
4. Zokhi le Tibet Khi, Pyukhi teng pen avekvua kibang sitset na hihi. Tibet ten "Khi" pen "Dzi" ci in lo uh hi.
5.Zokhi manpha teng pen Zomi ten kawlgam puaisa tuamtuam kiangah zuak uh in, tua Kawl te'n Thai ah zuak uh a, Thai te'n West Europe le North America ah Thai Export item khat bang in  puak sawn uh ahihi. Tua gam khangto te ah khi le tanglai khi a it ngiat hon khat om in, tua te'n vangil daan a kai khawmkhawm uh na hi mawk ahihi.
6.Zokhi, hoih taktak teng pen Zomite polhtena le Kawlte sum bawl siamna hang in mipuangte (kalarkangte)  khut sungah tungkhin ta cih ding ahihi.

Zokhi teng pen khangno le khangthak ahizozo in leikik (tankhia) kik thei leng hoih ding ahihi. Thakhat thu a ih hihzo kei zong kham le suang dang khong tawh ih kidem sang Pupa Zokhi teng bangzah leikik zo cih khongah kidem leng ahoih zaw tammaw ka ci ahihi.

Research paper hilo in mimal  tumtak a kankhiatna referencete gelhkhollo a kong luikhiat mawkmawk ahihi. Maban pen ih misiam mihaute khutsungah koih ni.Anti Zomi khat or Group khat peuh in ana lei bei khak ding zong lauhuai in. Hih hehu kei ni. 

-Direct copy from Tongsan media

0 comments:

Post a Comment

Sticker